वेदविज्ञानरंजन - ३ गणितातील एक स्थिरांक पाय (CONSTANT NUMBER - Pi)

 #वेदविज्ञानरंजन_३

आजच्या भागात आपण गणितातील एक स्थिरांक (CONSTANT NUMBER) पाय

ह्याची माहिती घेऊ.

प्राचीन थोर भारतीय गणिती आर्यभट्ट ह्याने सर्वप्रथम पाय ची संकल्पना मांडली.

त्याने लिहिलेला श्लोक खालील प्रमाणे आहे.

 चतुराधिकम् शतमष्टगुणम् द्वाषष्टिः तथा सहस्राणाम्

अयुतद्वयविष्कम्भस्य आसन्नः वृत्तपरिणाहः 

आता ह्या श्लोकाचा सोपा अर्थ पाहू :

चतुराधिकम् शतम् म्हणजे १०० मध्ये ४ मिळवा. अष्टगुणम् आलेल्या संख्येला ८ ने गुणा.

त्या संख्येत द्वाषष्टिः तथा सहस्राणाम् म्हणजे ६२००० मिळवा. जी संख्या तयार होईल

त्याला अयुतद्वय म्हणजे २०००० संख्येने भागा. भागाकार करून जे उत्तर येईल ती संख्या

म्हणजे पाय चे approximate उत्तर आहे. वरील श्लोकात विष्कम्भ ह्याचा अर्थ वर्तुळाचा

व्यास  असा आहे. अयुतद्वयविष्कम्भस्य म्हणजे वर्तुळाचा व्यास २०,०००  आहे आणि

approximate ह्या शब्दासाठी आसन्नः  असा शब्द योजला आहे.

आर्यभट्ट ह्याने कितीतरी अचूक मूल्य दिले आहे हे पहा. त्यावरून भारतीय विद्वानांच्या

ज्ञानाचा खूप अभिमान वाटतो.

पाय = वर्तुळाचा परीघ / वर्तुळाचा व्यास

पाय = (१०० +४) *८ +६२०००/२००००

पाय =३.१४१६

वरील श्लोकाचा अर्थ आपण इंग्लिश भाषेत पाहू.

Add 4 to 100 multiply by 8 and add 62000 this is approximately

circumference of the circle whose diameter is 20,000

Pi = circumference / diameter

Circumference: (100 +4) *8 +62000 =62832

Diameter: 20000

Pi =62832 / 20000

Pi = 3.1416 (approximately)

It’s remarkable that Aryabhatta mentioned that the value of Pi is

approximately calculated

आता महान भारतीय गणिती आर्यभट्ट ह्याने इसवी सन पूर्व पाचव्या - सहाव्या शतकापूर्वी

इतका स्पष्ट सिद्धांत मांडून सुद्धा Pi ह्या स्थिरांकाचे (CONSTANT NUMBER) श्रेय

मात्र William Jones (year 1706)  ह्या विदेशी गणितज्ञाला (  Mathematician )

दिले जाते हीच आपली शोकांतिका आहे.

माझी सरकारला तसेच सर्व पालकांना विनंती आहे की आपल्या विद्यार्थ्यांना गणित

शिकवतांना ही सर्व माहिती द्यावी जेणेकरून विद्यार्थ्यांना आपल्या भारतीय विद्वान

गणितज्ञांची माहिती होईल.