वेदविज्ञानरंजन - २६ : जलचक्र भाग - १

 

वेदविज्ञानरंजन - २६ : जलचक्र - भाग 

शाळेत आपण जे जलचक्र (Water Cycle) शिकलो होतो त्याचा उल्लेख प्राचीन ग्रंथांत कसा केला आहे ते आपण पाहू. 

महर्षी कणाद कालावधी सुमारे (इ. स. पू. ४०० - ६००)) यांनी त्यांच्या वैशेषिक सूत्रे ह्या ग्रंथात जलचक्राची सूत्रे लिहिली आहेत. ती खालील प्रमाणे 

द्रवत्वात् स्यन्दनम् 

द्रवत्वात् : द्रव पदार्थात द्रवण (fluidity) गुणधर्म असल्यामुळे 

स्यन्दनम् : द्रवात स्यन्दन म्हणजेच वाहण्याची क्रियाघडते. 

वरील सूत्रात पाणी का वाहते याचे कारण सांगितले आहे. 

The water is having the phenomenon of fluidity. Due to which water flows on the earth. 

ह्याचा अर्थ असा की fluidity ही संकल्पना पाश्चात्य वैज्ञानिकांच्या कितीतरी वर्षे आधी प्राचीन भारतीय ऋषींना माहीती होती. परंतु, fluidity संकल्पनेचे श्रेय नेहमी प्रमाणेच भारतीय ऋषींना न देता पाश्चात्य वैज्ञानिकांना दिले गेले.

नाड्यो वायुसंयोगादारोहणम्

नाड्य : सूर्याची किरणे (सूर्याची उष्णता)

वायुसंयोगात् : वायूबरोबर संयोग झाल्यामुळे

आरोहणम् : पाण्याची वाफ वर (आकाशात) जाते.

सूर्याच्या उष्णतेने पाण्याची वाफ होते. त्याचा वायूबरोबर संयोग होऊन ती वाफ वर (आकाशात जाते ). येथे महर्षी कणाद यांनी बाष्पीभवन (Evaporation ) ही संकल्पना मांडली आहे.

Water evaporates due to the heat received from the Sun and goes up in the sky. 

Nils Wallerius  (1 January 1706 - 16 August 1764) was a Swedish physicist, philosopher and theologian. He was one of the first scientists to study and document the characteristics of evaporation through modern scientific methods

पुन्हा एकदा बाष्पीभवन ह्या सिद्धांताचे श्रेय महर्षी कणाद यांना देण्याच्या ऐवजी निल्स वालेरियस ह्या स्वीडीश शास्त्रज्ञाला देण्यात आले आहे. 

 🚩जयतु वेदविज्ञानम् 🚩